A Venezuela antes de Chávez

Este artigo forma parte dunha serie que continúa no artigo “Venezuela nos tempos de Chavez”

Non son exactamente unha emigrante porque a miña familia regresou cando eu tiña 9 anos en 1977, co bolívar a 25 pesetas. Os meus aforros e bolívares déronme para mercar a miña primeira máquina Olivetti.

Como vía unha nena de aldea aquela Caracas “saudí”?

Ante todo, as vivendas eran moi limpas e luminosas. Os nosos pais e eu mesma, procedíamos de aldeas, as nosas casas non tiñan inodoros, de feito había pouco que tiñan traídas de auga. As vacas durmían debaixo e o chan de madeira tiña sempre unha pequena cotra de terra, porque os camiños estaban enlamados a maior parte do ano. A diferenza máis grande para min, unha nena pequena, estaba nas camas. As da aldea eran frías, coas sabas case molladas. A roupa de aldea era escura e a xente cheiraba mal.

Pero fronte a todo iso na aldea tíñamos unha total liberdade. Caracas era a cidade do medo.  No mesmo ano de  1972 no que o goberno de Franco cargaba contra os traballadores en folga da Bazán de Ferrol causando dous mortos, a Universidade Central de Caracas ardía tamén, as veces literalmente.

A proximidade da escola á que ía e da miña casa á Universidade Central fixo que a miña familia vivise de preto algunhas anécdotas. Como unha que conto moitas veces cando as mestras da escola nos mandaron xogar no chan por medo a que entrase algunha bala polas fiestras.

Pasamos semanas de reclusión en casa, sen poder asomarnos ao exterior. A Garda Nacional sempre tiña o dedo no gatillo, en posición segundo eles de defensa.

Cando chegamos en 1972, o presidente era Rafael Caldera, do Copei, un dos dous partidos hexemónicos.

 

Pero, como era a política venezolana?

Nos sesenta había alternancia entre dous partidos: Acción Democrática que pertencía á internacional socialista, e COPEI, demócrata cristiá, que se viñan alternando desde o derrocamento do ditador Pérez Jiménez en 1958.

En realidade, a diferenza máis notoria entre ambas formacións estaba nas cores que os representaban, branco para os “adecos” e verde para os “copeianos”. Isto causaba certo trastorno na comunidade galega despistada en época electoral, pois vestir ou levar un complemento de roupa dunha desas cores podía supor que te insultasen pola rúa ou que che repartisen caramelos.

Como chegaron estas formacións a ocupar este lugar?

Empezaremos falando polo ocorrido a fin dos anos corenta.  Un presidente de orixes galegas, Rómulo Gallegos, foi derrocado por un réxime militar despois duns meses de mandato. Rómulo Gallegos, político e escritor, exerceu de presidente desde o 15 de febreiro de 1948 até o golpe de estado nove meses despois.

A breve presidencia de Rómulo Gallegos destacou pola presión fiscal sobre as empresas multinacionais e por elevar a participación fiscal do Estado na renda petroleira do 43% ao 50%. Isto provocou enormes controversias incluso dentro do seu partido.

O 24 de novembro de 1948 é apresado e o cinco de decembro é expulsado do país xunto coa súa familia.

Venezuela comeza a ser gobernada por unha xunta militar que, durante os últimos anos, preside Marcos Pérez Jiménez.

Pérez Jiménez é á súa vez deposto por militares descontentos que, co apoio das rúas, toman o poder e convocan eleccións.

Marcos Pérez Jiménez refuxiase na España franquista e morre en 2001 no elitista barrio madrileño de La Moraleja.

Tras a súa destitución, Acción Democrática e COPEI (Comité de Organización Política Electoral Independiente), chegan a un acordo de gobernabilidade, excluíndo o Partido Comunista de Venezuela, que tivera unha importante participación na destitución de Pérez Jiménez. Este acordo é coñecido como Pacto de Punto Fijo, polo nome da cidade na que se asinou. Na práctica supoñerá a alternancia pacifica de ambos partidos até a chegada de Chávez.

Non obstante,  durante ese tempo operou en certas zona do país unha guerrilla, apoiada nunha base social, cuxos enfrontamentos co réxime viñeron provocando disturbios até o ano 1974.

A vida cotiá: enfermar en Venezuela

Lembro que a miña prima partiu un brazo un domingo. Estamos en 1976 ou 1977. En Caracas era difícil atopar un hospital que lle fixese unha radiografía un festivo. Nós, desde logo, non fomos capaces. Foise a casa e até o luns non llo escaiolaron.

A sanidade privada ás veces resultaba perigosa. Outra emigrante conta que se foi operar de apendicite e que o cirurxán lle comentou que era un caso raro, xa que nacera cun só ril. Anos despois, estando en Galiza, atopábase mal, e despois dunha ecografía o médico internista diagnosticoulle complicacións co ril que lle extirparan había anos. Resulta que lle quitaran o apendice e de paso un ril, para o mercado negro.

Pero o que mais me impactaba de pequena era aquel neno da miña idade con aqueles ollos inmensos e parálise cerebral que con oito anos ía sempre nos brazos da súa nai. Nai que non podía traballar porque non tiña onde deixalo, nin tiña unha cadeira de rodas.

Todos os veciños do meu edificio lle axudaban e ela viña visitarnos.

Unha vez veu sen o neno. Viña a dar as grazas e despedirse. O neno morrera. Ela podía traballar e xa non se vía obrigada a pedir, era para dicir que xa non volvía.

A inseguridade

Os excesos da Garda Nacional asustaban a todos os venezolanos, pero había outro problema de seguridade máis frecuente. A delincuencia común. Na paradisíaca Caracas dos setenta, todos os primeiros pisos tiñan reixas. Os nenos e nenas, salvo os que vivían en urbanizacións moi elitistas, non podiamos utilizar as escaleiras do edificio porque non eran seguras. Nos descansos da maioría dos edificios había uns cuartos desde onde se lanzaban, por medio dun conduto, as bolsas de lixo aos contedores que estaban gardados nun cuarto do baixo da casa. Neses cuartos non era difícil atopar “malandros” agazapados.

Para cruzar a Avenida Victoria, no centro de Caracas, era preferible utilizar os pasos con semáforo, porque o tirón de bolso desde a moto, se alguén paraba no medio da medianeira, era un deporte certamente popular.

O primeiro do que advertiron a miña nai o día que chegamos foi isto: -“se entran a roubar non chames á policía que che levan todo o que deixaron os ladróns”.

 

Parque del Este. Hoxe Francisco Miranda

 

E certo que nós tiñamos os nosos redutos de paz dentro de Caracas, onde a vida era fantástica. Na Hermandad Gallega, da avenida Maripérez, os meniños tiñamos toda a liberdade do mundo, tamén no Parque del Este, hoxe Parque Francisco Miranda, así como no Junquito ou nas praias privadas de Macuto, como a do Hotel Sheraton,  á que acudiamos nós. Algúns destes sitios hoxe son elitistas coma tamén o é a Hermandad Gallega, mentres outros son considerados vulgares, ao ter un acceso menos restrinxido.

O interior do país

O pouco que puiden coñecer das entrañas de Venezuela aínda hoxe me emociona. Aquelas xentes de Güiria que nos acollían e nos coidaban, que nos mandaban a Caracas doces de Guaiaba. Aquelas praias de Güiria onde fun extremadamente feliz, mergullándome a pulmón con nenos que vivían nun poboado nunha praia de varios quilómetros, de area branca e auga quente onde só estabamos nós e os peixes.

En Güiria as xentes eran moi humildes, como os meus amigos do poboado da praia, negros, coma a eles lles gusta ser chamados, seguramente oriúnda da próxima illa de Trinidade. Vivían en casas de adobe con teitos de pólas de cocoteiros. O barro era moi perigoso polo chamado mal de Chagas. Nas gretas podía albergar o parasito que o producía.

No centro da vila as casas eran todas de planta baixa con patio interior, como un pequeno claustro, que daba fresco. No medio da pensión na que parabamos había  unha arbusto de guaiabas. En 1976, a Güiria aínda non chegaba o sinal de televisión, nun pais que xa contaba con catro canles, e estaban instalando a traída e o saneamento.

Pero esa xente tiña os seus traballos e maila axudiña do contrabando a Trinidade. Ao contrario que en Caracas, escaseaban os bens de consumo superfluos, pero sobraba humanidade.

Un día houbo un pequeno terremoto. Como Güiria está na costa houbo aviso de maremoto. Durante toda a noite un carro con megafonía lembrábanos que non podiamos durmir por se tíñamos que saír correndo. Pero ninguén se desprazou a avisar os poboados que estaban situados na mesma praia. Esa xente non existía.

Os “ranchitos”

Cando a xente do interior vía as luces e o consumismo de Caracas deixábase abraiar e moitos abandonaron esa vida sinxela por outra que lles ofrecía bens de consumo masivos, pero non  vivendas, nen calidade de vida. Iso foi incrementando exponencialmente a poboación que moraba nos  barrios dos chamados  “ranchitos”, que son outeiros urbanizados precariamente por chabolas, ao principio de latas despois de materiais máis sólidos.

Estes “ranchitos” sitúanse moitas veces nas ladeiras dos cerros que rodean Caracas. Nos anos setenta a meirande parte estaban nas aforas, pero algúns formaban parte da propia cidade. Moi preto da miña casa, na Avenida Victoria, estaban as “quintas” (chalés) das Acacias, pero tamén un cerro de ranchitos, camiño do Cemiterio.

 

Estas casiñas estaban habitadas por persoas con poucas posibilidades de estudar nin ter asistencia médica.

Na época de chuvia a terra dos cerros caía ladeira abaixo e arrastraba as casopas, cos seus habitantes. Nas cifras oficiais non había mais mortes que as dos condutores que casualmente pasaban e que resultaban alcanzados por algunha avalancha. Os habitantes dos cerros non estaban empadroados, non tiñan vida civil e polo tanto non aparecían nas noticias nin en ningún cómputo oficial de falecidos ou desaparecidos.

Nos setenta xa non había comunicación entre a comunidade galega e estes barrios, pero algúns dos primeiros galegos que chegaron emigrados atoparon residencia nalgún destes lugares, coma Petare.

Despois dos oitenta, as élites pecháronse máis nas súas urbanizacións, ás mais das veces vedadas aos de fóra. Altamira, Los Palos Grande, zonas onde nos exhibiron hai uns anos manifestacións con pancartas desde autos de moito luxo, tipo Hummer, con lemas como “nos morimos de hambre”.

Durante a época da Venezuela “saudí”, os habitantes destes barrios de “urbanización informal” convivían en certa medida co resto da cidade, a pesar de que a eles non adoitaban chegar as canalizacións de auga nen a corrente eléctrica (polo menos de forma oficial). Pero viñeron os anos da fame e a quebra bancaria.

Anos oitenta. A fame chega aos fogares

A finais dos oitenta, o cartón de leite alcanzou, nalgún momento, as mil pesetas ao cambio, que en España daría para que unha familia de catro persoas comprase leite dabondo durante uns quince días.

Arancha Tirado, no seu libro “Venezuela mas allá de mitos y mentiras” explica que, segundo as estatísticas, no ano 1978, o 37% dos fogares venezolanos vivían na  pobreza, chegando o 2,6% á pobreza estrema. Entre o 1984 e 1991, o número de fogares en pobreza aumentou, chegando ao 56,4%,  segundo os cálculos máis optimistas e ao redor do 68%, segundo os máis pesimistas.

Os pobres xa eran a maioría da poboación. Escoitei en máis dunha ocasión dicir que: “Chávez gana porque le votan los de los ranchitos”. A pregunta era obvia: entón, os dos ranchitos son maioría?

Cando Chávez comezou a ganar, os pobres dos  cerros, dos barrios ou pequenos apartamentos xa do val eran maioría. As inmensas barriadas, antes de Chávez, non aparecían nos mapas e moitos dos seus habitantes, non estaban censados e  non tiñan dereito a voto, nin morrían oficialmente nas catástrofes ou nos tiroteos.

A pobreza estoupa: o Caracazo

A fins dos oitenta, a baixa do prezo do petróleo produciu unha caída do bolívar (moeda oficial en Venezuela) e unha fuga masiva de capitais. O FMI esíxelle ao Goberno venezolano medidas de choque durísimas. Entre elas, a que rematou coa paciencia do pobo finalmente foi a subida do combustíbel.

Os transportistas subiron as tarifas. Unha mañá, a xente levantouse e decatouse que non tiña cartos para pagar o transporte. Ese día foi o 27 de febreiro de 1989, e comezaron os asaltos as tendas de abastos (alimentación), primeiro nas aforas de Caracas e despois noutras cidades. Os rapaces dos barrios máis  pobres achegáronse até as zonas privilexiadas de Caracas. Os saqueos prolongáronse todo o día e toda a noite, nunha importante sublevación. Esa sublevación foi seguida de cinco días de brutal represión militar. A Policía Metropolitana, a Garda Nacional e mailo exército, baixo o mandato do presidente Carlos Andrés Pérez,  dispararon sobre os manifestantes co resultado -segundo diferentes organizacións de dereitos humanos- duns  tres mil  mortos. Moitos militares nestas dramáticas circunstancias tomaron conciencia das condicións nas que vivían a meirande parte dos seus compatriotas.

 

Despois do Caracazo a vida sigue. Intereses bancarios ao 50%. O Estado paga

A banca naquela época chegou, nalgún caso, a ofrecer intereses de até o 50% aos seus depositantes, a través de diferentes instrumentos financeiros. Pero na práctica, o único que garantía os depósitos bancarios era o Estado.

Unha nova baixada no prezo do petróleo deixou a banca a tremer, ao comprometer a capacidade do Estado para garantir as devolucións dos epósitos.

Quebra o Banco Latino e despois sete bancos máis, na primeira fase.

Os pequenos empresarios non podían cobrar polo seu traballo e os bancos esixinalles o pago de débedas que tiñan con eses mesmos bancos que, paradoxalmente lles tiñan bloqueado o seu diñeiro.

Aínda que unha boa parte dos aforros desta xente estaba en dólares e non corrían perigo e os nosos emigrantes pasaron anos de anguria sen saber que ía pasar con parte dos seus aforros.

Co tempo,  o Estado pagou todos os fondos e os intereses. Os pequenos investidores cobraron en prazos e nalgúns casos tardaron en cobrar. Esta crise bancaria afectoulle á meirande parte da emigración galega. De feito, moitos deles unha vez recuperados os aforros decidiron abandonar Venezuela.

Outra parte da nosa emigración, que non tiña aforros ningúns, tentaba sobrevivir decote como podía

Chega Hugo Chávez

Despois das matanzas do Caracazo, un grupo de militares, que estaban organizados no Movemento Bolivariano Revolucionario (MBR-200) dentro das forzas armadas, decidiron que non podía haber máis asasinatos. que eles non ían disparar contra os seus paisanos e que había que rematar coa clase corrupta e rexenerar o país. Con Hugo Chávez á cabeza, estes militares levántanse en febreiro 1992 e foron detidos.

O movemento suscitou simpatías nunha poboación farta de adecos  e copeianos e de tanta pobreza e desigualdade.

A rendición de Chávez foi intelixente. No intre que lle deron na televisión para que chamara aos seus a depor as armas, manifestou: “compañeros, lamentablemente, por ahora, los objetivos que nos planteamos no fueron logrados en la Ciudad Capital…”.

Ese “por ahora” foi a clave, pois era a esperanza de que volvería. E volveu. Con Rafael Caldera como presidente e presionado pola sociedade, o proceso xudicial contra de Chávez resulta sobresida e Chávez pode concorrer ás eleccións de 1998, nas que gañou por primeira vez a Presidencia da República.

O pacto de Punto Fijo chegara ao seu fin. E a  quinta república comezaría a xestarse.

Comparte:

Artigos recentes